امارات متحده عربی طی چهار دهه گذشته توانسته است با سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های بندری و لجستیکی، جایگاهی راهبردی در تجارت جهانی و منطقه‌ای به دست آورد. موقعیت ژئوپلتیکی این کشور در خلیج فارس و قرارگیری در مسیر کریدورهای حیاتی شرق–غرب، آن را به یکی از اصلی‌ترین نقاط اتصال اقتصادهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی تبدیل کرده است. بندر جبل علی به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر مصنوعی جهان و یکی از ده بندر برتر دنیا در جابجایی کانتینری، نماد پیشرفت‌های چشمگیر امارات در این حوزه به شمار می‌آید و با ظرفیت جابجایی بیش از ۱۳ میلیون TEU در سال، نقش محوری در شبکه ترانزیت بین‌المللی ایفا می‌کند.پیشرفت امارات صرفاً محدود به توسعه فیزیکی بنادر نبوده، بلکه این کشور با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، سیستم‌های مدیریت هوشمند و سیاست‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توانسته است زنجیره تأمین خود را به‌صورت یکپارچه و کارآمد سازمان‌دهی کند. ایجاد و توسعه بنادر خشک در کنار شبکه حمل‌ونقل ترکیبی ریلی و جاده‌ای، ضمن کاهش هزینه‌ها و زمان ترانزیت، به ارتقای جایگاه این کشور به‌عنوان یک هاب لجستیکی منطقه‌ای کمک کرده است. علاوه بر این، مدل مشارکت عمومی-خصوصی در مدیریت بنادر، حضور اپراتورهای بین‌المللی و سیاست‌های تجاری آزاد در مناطق ویژه اقتصادی، به تقویت نقش امارات در رقابت جهانی افزوده است.

بدین ترتیب، امارات با تلفیق موقعیت جغرافیایی ممتاز، سیاست‌های اقتصادی باز و سرمایه‌گذاری هوشمند در لجستیک و بنادر، توانسته است الگویی موفق برای کشورهای منطقه، به‌ویژه ایران، ارائه کند؛ الگویی که می‌تواند در ارتقای کارایی بنادر، توسعه حمل‌ونقل ترکیبی و افزایش سهم از بازار ترانزیت بین‌المللی مورد توجه قرار گیرد.دراین نوشتار به بررسی ویژگیها و الگوهای مدیریتی موفق این کشور در حوزه مدیریت بنادر به ویژه توسعه بنادر خشک به عنوان درس آموخته ای برای مدیریت بنادر خشک در ایران پرداخته می شود.

۱. یکپارچگی لجستیکی و توسعه بنادر خشک در امارات

امارات متحده عربی با توسعه بندر جبل علی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بنادر جهان، توانسته است به یک هاب لجستیکی منطقه‌ای تبدیل شود. این بندر با ظرفیت جابجایی بیش از ۱۳ میلیون TEU در سال، به‌عنوان یکی از شلوغ‌ترین بنادر جهان شناخته می‌شود . در کنار این بندر، توسعه بنادر خشک در مناطق مختلف امارات، به‌ویژه در نزدیکی شهرهای بزرگ، امکان اتصال مؤثر به شبکه حمل‌ونقل داخلی را فراهم کرده است.

در ایران نیز، با توجه به موقعیت جغرافیایی و ظرفیت‌های بندری، توسعه بنادر خشک می‌تواند به کاهش ترافیک بندری، افزایش کارایی و کاهش هزینه‌های لجستیکی کمک کند. مطالعات نشان می‌دهد که ایجاد بنادر خشک در مناطقی مانند تهران، اصفهان و مشهد می‌تواند به بهبود عملکرد زنجیره تأمین در داخل کشور منجر شود.

۲. حمل‌ونقل ترکیبی و کاهش هزینه‌ها

امارات با توسعه شبکه حمل‌ونقل ترکیبی، شامل حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و دریایی، توانسته است زمان ترانزیت را کاهش دهد و هزینه‌های لجستیکی را به‌طور قابل توجهی پایین بیاورد. این کشور با استفاده از فناوری‌های پیشرفته در مدیریت حمل‌ونقل، توانسته است به یک مدل موفق در منطقه تبدیل شود.

در ایران، با وجود پتانسیل‌های موجود، چالش‌هایی مانند کمبود زیرساخت‌های ریلی، پیچیدگی‌های گمرکی و نبود هماهنگی بین بخش‌های مختلف حمل‌ونقل وجود دارد. با این حال، توسعه حمل‌ونقل ترکیبی می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی در زنجیره تأمین کمک کند. بر اساس مطالعات، ایجاد مسیرهای ریلی جدید و بهبود زیرساخت‌های جاده‌ای می‌تواند به بهبود وضعیت حمل‌ونقل ترکیبی در ایران منجر شود.

۳. مشارکت بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاری

امارات با ایجاد محیطی مناسب برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، توانسته است توسعه بنادر خشک و لجستیک را تسریع کند. این کشور با ارائه مشوق‌های مالی، تسهیل فرآیندهای اداری و ایجاد زیرساخت‌های لازم، توانسته است بخش خصوصی را به مشارکت در پروژه‌های لجستیکی ترغیب کند. در ایران، با وجود ظرفیت‌های موجود، جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پروژه‌های لجستیکی با چالش‌هایی مواجه است. بر اساس گزارش‌ها، مسائل مرتبط با قوانین و مقررات، پیچیدگی‌های گمرکی و نبود شفافیت در فرآیندهای اداری از جمله موانع اصلی هستند . با این حال، با اصلاح قوانین و ایجاد مشوق‌های مناسب، می‌توان بخش خصوصی را به مشارکت در توسعه بنادر خشک و لجستیک ترغیب کرد.

۴. فناوری اطلاعات و یکپارچگی سیستم‌ها

امارات با استفاده از فناوری‌های پیشرفته اطلاعاتی، توانسته است سیستم‌های لجستیکی خود را یکپارچه کند و به بهبود کارایی و کاهش هزینه‌ها دست یابد. این کشور با ایجاد سیستم‌های مدیریت اطلاعات پیشرفته، توانسته است جریان کالاها را به‌صورت مؤثری مدیریت کند.

در ایران، با وجود پیشرفت‌های صورت‌گرفته، هنوز در برخی مناطق نیاز به بهبود زیرساخت‌های فناوری اطلاعاتی وجود دارد. بر اساس مطالعات، ایجاد سیستم‌های اطلاعاتی یکپارچه و بهبود زیرساخت‌های فناوری می‌تواند به بهبود عملکرد لجستیکی در کشور کمک کند.

پیشنهادات برای توسعه بنادر خشک و لجستیک در ایران

1. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ترکیبی: ایجاد و بهبود مسیرهای ریلی و جاده‌ای برای اتصال مؤثر بنادر خشک به شبکه حمل‌ونقل کشور.

2. اصلاح قوانین و مقررات: سادگی فرآیندهای گمرکی و ایجاد مشوق‌های مالی برای جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پروژه‌های لجستیکی.

3. سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات: ایجاد سیستم‌های مدیریت اطلاعات پیشرفته برای یکپارچه‌سازی جریان کالاها و بهبود کارایی لجستیکی.

4. آموزش و ارتقاء مهارت‌های نیروی انسانی: برگزاری دوره‌های آموزشی برای ارتقاء مهارت‌های نیروی انسانی در حوزه لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین.

5. توسعه همکاری‌های بین‌المللی: ایجاد همکاری‌های بین‌المللی با کشورهای پیشرفته در حوزه لجستیک برای انتقال دانش فنی و تجربیات موفق.